Serijal o NDH na HRT-u — Dozirana istina o „Nezavisnoj Državi Hrvatskoj“

Na prvom programu HRT-a prikazana je serija o Nezavisnoj Državi Hrvatskoj koju je osmislio istoričar Hrvoje Klasića a u njoj su uzeli učešće istoričari iz Hrvatske ali i istoričari iz Srbije koji se bave proučavanjem ovog dela naše istorije. Serija je nakon što je realizovana čekala nekoliko godina da bude emitovana jer se očigledno tražio povoljan politički momenat da ona bude dostupna hrvatskoj javnosti u kojoj inače postoji mnogo kontroverzi vezanih za ustaško nasleđe i otvorena revizija neospornih činjenica o karakteru NDH-a kao zločinačke tvorevine i marionetske para-države. U seriji je dat širi istorijski, društveni i politički kontekst nastanka ustaškog pokreta koji se u njoj prevashodno označava kao organizacija boraca za nacionalne ciljeve hrvatskog naroda u kraljevini Jugoslaviji čiji je glavni cilj bio ostvarivanje ideje o formiranju nezavisne hrvatske države.

Naravno da nije izostala ni osnovna ideološka mantra o velikosrpskoj hegemoniji, zapostavljanju hrvatskih nacionalnih ciljeva u Jugoslaviji ali i o teroru kojem su bili izloženi borci za nacionalne interese hrvatskog naroda

Naravno da nije izostala ni osnovna ideološka mantra o velikosrpskoj hegemoniji, zapostavljanju hrvatskih nacionalnih ciljeva u Jugoslaviji ali i o teroru kojem su bili izloženi borci za nacionalne interese hrvatskog naroda. U nekoliko epizoda obrađeno je i pitanje uticaja spoljnih faktora na formiranje i razvoj ustaškog pokreta sa posebnim osvrtom na ulogu Italije, Mađarske i Nemačke. Posebno je zanimljiva konstatacija da ustaški pokret gotovo sve do početka Drugog svetskog rata nije imao fašistički karakter, i da je ideologiju fašizma jedino prihvatio Ante Pavelić ugledajući se na Musolinija i njegov način vladavine.

Uloga Vatikana i nadbiskupa A. Stepinca obrađena je u skladu sa već prihvaćenim propagandističkom mantrom o složenom položaju Katoličke crkve u Nezavisnoj državi hrvatskoj koju je ona zdušno pozdravila i podržala , ali je u ovoj seriji izostala eksplicitna osuda učešća velikog broja pripadnika Katoličke crkve u ustaškom pokretu i zločinima i genocidu koji su počinjeni tokom postojanja ove para-države. Svakako da je pitanje zločina i genocida bilo jedno od najosetljivijih pitanja u ovoj seriji, i ono je obrađeno tako da se oni prikažu u onoj prihvatljivoj meri u kojoj ih je moguće dozirano predstaviti hrvatskoj javnosti. U ovoj seriji je demonstriran taj dozirani pristup činjenicama i već utvrđenim i nesumnjivim ocenama o zločinačkom karakteru ustaškog pokreta i same NDH-a i ulozi Katoličke crkve u uspostavljanu i održanju ove marionetske tvorevine. U većini epizoda se insistira na stavu da je NDH-a funkcionisala kao država, da je imala sve potrebne državne atribute a uzgred se napominje da je ona bila u marionetskom položaju naročito u odnosu na nacističku Nemačku.

Ustanovljeno je da postoji više argumenata  da je NDH-a ipak bila država, to jest da je imala pojedine atribute državnosti. To nam govori da je genocid u NDH-a bio državni projekat, u kojem su učestvovale sve državne strukture

Jedan od urednika  Zbornika-Pravni poredak NDH-a profesor Boris Begović je nedavno na skupu Nacionalnim pamćenjem protiv revizije istorije održanom na Pravnom Fakultetu u Beogradu izneo sledeću ocenu.“ Ustanovljeno je da postoji više argumenata  da je NDH-a ipak bila država, to jest da je imala pojedine atribute državnosti. To nam govori da je genocid u NDH-a bio državni projekat, u kojem su učestvovale sve državne strukture“. Nisam siguran da bi se autor ove serije i hrvatski istoričari koji su u njoj učestvovali u potpunosti složili sa ovim rezolutnim stavom profesora Borisa Begovića, jer oni su u svojim iskazima često pribegavali otvorenoj relativizaciji ove nesumnjive činjenice. To se posebno moglo videti u epizodi koja je nosila naslov Teror a bila je posvećena ustaškim zločinima i genocidu koji su počinjeni nad srpskim narodom što se nije moglo u njoj jasno videti.

Tako je u ovoj epizodi rečeno da je na Kozari došlo do čišćenje civilnog stanovništva, civilne izbeglice su slate u logore, odvajano je stanovništvo po polu posle ofanzive na Kozaru, odvajanja za logor u Jasenovcu nisu imala ubilački karakter jer oni koji su bili korisni za rad slati su u Nemačku a oni koji nisu, činili su najveći broj stradalih, da se na Kordunu desio veliki progon, kolonizacija dece u  sela obavljena je putem Karitasa i mreže Katoličke crkve, spomenut je logor dece u okolini Zagreba bez jasnog spominjana strahota koje su se dešavale u dečijem logoru u Sisku u kome su ubijana srpska deca na najsvirepiji način. Jedan od hrvatskih istoričara je izneo procenu da je u ustaškom teroru stradalo 40 tisuća Srba.

Kada se pogleda ova epizoda jasno se može videti da neko ko nema uvid u nacionalnu pripadnost proteranih i likvidiranih civilnih žrtava ne može da stekne pravu sliku da se radilo o genocidu koji je sproveden od strane ustaških vlasti nad srpskim narodom. On se u tumačenju hrvatskih istoričara u ovoj seriji ne označava kao genocid počinjen nad srpskim narodom što jasno govori i sam naslov ove epizode u seriji- Teror. Samo je jedan istoričar iz Nemačke u svom izlaganju govorio o genocidu, ostali učesnici u ovoj seriji kao da su se držali prećutnog dogovora da se govori o teroru i progonu a da se veliko i užasno stradanje srpskog naroda ne kvalifikuje kao genocid. U nekoliko navrata u seriji se isticala uloga nadbiskupa A. Stepinca kao brižnog zaštitnika Židova, a navođena je i njegova izuzetna „zabrinutost„zbog pokrštavanja i zločina počinjenih nad pravoslavnim stanovništvom. Ta dozirana vrsta perfidnog prikrivanja stvarnog karaktera ustaškog pokreta i para kvislinške NDH-a ima u sebi jasno određenu dozu prikazanih utvrđenih činjenica koje neće narušiti potrebnu prihvatljivost ove serije u hrvatskoj javnosti. Tačno je određena mera i doseg ove serije, a ona se može videti u njenoj poslednjoj epizodi objavljenoj pod naslovom Epilog i u rečima istoričara Višeslava Aralice, bolje reči njegovog malog „traktata“ o sramoti i neophodnosti osvete u pravom trenutku.

Prosto je neverovatno da je ugledni istoričar Hrvoje dozvolio sebi da u ovoj seriji objavi sledeće stavove V. Aralice. “NDH-a je prva nacionalna država Hrvata. Ona dosta jeste bila država i bila je nacionalna hrvatske država. Međutim, kad bih je jednom riječju išao opisati i NDH-a i sve oko toga, rekao bih sramota. Sad moram objasniti što je tu sramota. Jer nije baš sve tu sramota, u toj NDH-a. Pođimo s osvetom. Ono što zapanjuje u NDH- je bio nesrazmjer osvetničkog čina i razloga za osvetu. Primer je Ante Vrban koji je sam priznao da je ubio nekih 600- tinjak, odnosno da je sudelovao u ubojstvu 600-tinjak Jevreja i da je pogušio 63 đece. On tvrdi 63, drugi kažu više stotina srpske đece s Kozare. To je učinio, zato što se druge godine nakon Velebitskog ustanka morao prijavljivati žandarima nekoliko noći zaredom, triput po noći, da je eto bio maltretiran gadno. Ja imam razumijevanja za osvetu. Ako su Hrvati mislili da se moraju svetiti Srbima zbog nečega. Naprimjer , zbog ubojstva poslanika u beogradskoj Skupštini, zbog ubojstva Stjepana Radića, zbog kundačenja i ponižavanja, zbog ismijavanja zato što su govorili da su Hrvatsku na sablji dobili. Zbog toga što su ih tukli, maltretirali, zatvarali, kidali nokte, ubijali ljude kao u Senju ili kod Sibinja. Ako oni misle da se treba osvetiti, onda je to u redu. Međutim, osveta, ako je prava, mora uslijediti odmah nakon čina. Ali ono što su Hrvati ustvari radili, pokazali su da nisu osobito voljni za stvaranje svoje države. Oni su morali čekati i bili su lojalni građani te države , slali su svoja poslanstva Karađorđevićima na dvor, klanjali im se i lupali pečate u svojim kancelarijama do Simovićevog puča, dok nisu došli Nijemci. E to je ružno. Kad Nijemci dolaze. Nijemci ruše tu srpsku državu, srpsku vlast nad Hrvatima. Nijemci ruše. Talijani ruše. E sad ćemo im se osvetiti. To je sramota. Sramota je kad se počnete osvećivati na slabima. Žena i đeca su bili ubijani. Sramota je također kad se ljudi kojima to radite dignu, pobune i pobjede vas. I pokažu da im vi u stvari ne možete ništa. I onda opet trčite novim gospodarima, Nijemcima i molite ih da srede situaciju . To je nešto što je Hitler stalno prigovarao Anti Paveliću. To je nešto što je Himler imao na umu kad je procenjivao situaciju. I što su obojica smatrali, usprkos tome što Srbe smatraju neprijateljima, ipak ih više poštuju nego Hrvate. To je sramota“. U ovim rečima je sadržan pravi duh i suština ove serije i treba ih dobro zapamtiti jer one oličavaju sublimaciju odnosa koji je sada preovlađujući i jedino prihvatljiv u hrvatskoj javnosti kada se govori o NDH-a. Hrvoje Klasić je to očigledno dobro osetio, zato je i primenio ovakav dozirani a u suštini poseban oblik revizionističkog pristupa u koncipiranju i izvedbi ove serije.

U našoj javnosti ova serija je ostala bez većeg ođeka. Nisu se javili ni naši istoričari koji su u njoj učestvovali niti se javio neko od naših profesionalnih istoričara koji prate i istražuju način na koji se u savremenoj Hrvatskoj govori o ustaškom nasleđu i NDH-a

U našoj javnosti ova serija je ostala bez većeg ođeka. Nisu se javili ni naši istoričari koji su u njoj učestvovali niti se javio neko od naših profesionalnih istoričara koji prate i istražuju način na koji se u savremenoj Hrvatskoj govori o ustaškom nasleđu i NDH-a. Ali zato se javio Gorčin Stojanović da bi u svojoj kolumni Subotnja promenada koju objavljuje u Blicu obznanio svoje nepodeljeno oduševljenje ovom serijom oslanjajući se na svoju životnu poputbinu.“ I zato što je tema serije koja se bavi ukupnim postojanjem društvenog ustrojstva koje se zvalo Nezavisna država Hrvatska, više nego delikatna. No ubrzo, svakovrsnog opterećenja je nestalo: istoričar Hrvoje Klasić i reditelj Milenko Bukovčan, svi njihovi gosti, hrvatski i povjesničari i srpski, italijanski, nemački, bosanski, irski i američki istoričari, a naročito dve montažerke, Iva Blašković i Vlatko Zodro, sačinili su tačno ono što je potrebno da svaka predrasuda, strepnja ili sumnja budu otklonjene pred akribičnošću, preciznošću, odgovornošću i majstorskim umećem. Serija je uzbudljiva ne samo zbog svoje teme i njene izvedbe , nego i stoga što kao i svaka čestita istorijsko, u nauci utemeljena zbirka činjenica, mudro, nejednoznačno, ne lažnopolemički, netendenciozno protumačenih, osvetljava i savremenost“.

U ovoj seriji je objavljena epizoda Uljudba, bavila se društvenim u kulturnim dešavanjima u NDH-a , Hrvoje Klasić je grdno pogrešio što nije angažovao Gorčina Stojanovića kao konsultanta, verovatno bi ovaj izuzetni poduhvat dobio na vrednosti i postigao veći uljudbeni dojam i poputbinu. Ovako ostaje otužan utisak da je i ova serija samo dokaz više da se u hrvatskoj javnosti još uvek ne može na pravi i dosledan način progovoriti o tragičnoj sudbini srpskog naroda koji je doživeo strahoviti genocid u vreme postojanja tzv. Nezavisne države hrvatske.