Još jednom o broju žrtava u Jasenovcu

Još malo o broju žrtava o Jasenovcu

Teško je utvrditi kada je nastala mudrost koju je znameniti Ivo Andrić zapisao: „Kada dođu teška vremena, pametni zaćute, budale progovore a fukara vlada“!

U ovim turobnim vremenima jednoumlja udrobljenog u meku angloameričku okupaciju, s vremena na vreme preko raznih medija plasiraju se senzacionalne „istine“ o prošlosti koje odmah ustalasaju javnost, obično su to ličnosti sa brojnim zvanjima što automatski treba da sugeriše da u njihove tvrdnje ne bi trebalo sumnjati. Na Internetu se odmah jave oni sveznajući sa svojim komentarima punim hvalospeva i ponekom negativnom ocenom.

Ja sam školovani istoričar, sa doktoratom „Srpska pravoslavna crkva 1941–1945. godine“, objavio sam desetak knjiga i pedesetak naučnih radova uglavnom iz novije istorije srpskog naroda i Srpske pravoslavne crkve, uradio tri dokumentarna filma itd. Rukovodilac sam Muzeja žrtava genocida, institucije koja je stvorena pre nešto više od dve decenije. Nastojim da u okvirima struke izdignem Muzej i stavim ga na mesto koje mu pripada u istorijskoj nauci, muzeologiji i arhivistici. Sve ovo navodim da brojnim nevernicima stavim do znanja da sam nešto dobro i korisno uradio!

U kontekstu priča o Jasenovcu napisao sam duži tekst i objavio ga 4. avgusta 2016. na ovom sajtu. Naslov samo po sebi kazuje mnogo: „Šta bi trebalo znati pre razgovora o broju stradalih u Jasenovcu“.

Čitajući objavljene komentare stekao sam utisak da se malo koji čitalac udubio u naslov. A odatle se kreće u čitanje! Zapitao sam se koji je obrazovni nivo komentatora koji svoja znanja plasiraju iz duboke internetske ilegale. Ili su to takozvani botovi – plaćenici koji odvlače pažnju od osnovne teme određenog priloga. Da ne dužim: nisu oni problem kad su u pitanju velike tragedije koje su zadesile srpski narod u ratovima 20. veka! Problem su oni sa velikim i zvučnim titulama, ali sa malim znanjem teme!

Ne sporim nikome pravo da govori, čak i gluposti. Sporim korisnost toga!

Proteklih meseci ponovo je na srpskoj strani u određenim medijima „hit“ antropolog akademik prof. dr Srboljub Živanović sa svojim tvrdnjama o broju jasenovačkih i drugih ratnih žrtava.

Srboljub Živanović 1964. godine bio je mladi asistent Zavoda za anatomiju Medicinskog fakulteta u Novom Sadu. Početkom godine, voljom i dozvolom visokih partijskih i državnih (znači i bezbedonosnih) struktura, postavljen je za člana naročite komisije zajedno sa Vidom Brodar (stručni saradnik Instituta za biologiju Univerziteta u Ljubljani) i Antonom Pogačnikom (asistent Antropološkog odseka Biotehničkog fakulteta Univerziteta u Ljubljani). Ta trojka trebalo je da izvrši određena iskopavanja u Jasenovcu i da sve to bude fotografisano i snimljeno filmskom kamerom. Svakoga dana ekipa je morala da sastavi dnevnik rada a na kraju naročiti izveštaj. Taj dokument, potpisan 27. septembra 1964. godine u Jasenovcu, sačuvan je u arhivskoj građi nalogodavca pomenutih radova

U tim dostupnim javnosti i objavljenim dokumentima (zbornik Catena Mundi, 1, Kraljevo 199, str.) vidi se nešto sasvim drugo od onog što poslednjih godina Živanović priča, drugačije rečeno: obmanjuje javnost! Osim ostalog, on svesno iskrivljuje činjenice kad pominje vreme iskopavanja, broj i vrste sondi, o pronađenim ostacima nekadašnjih zatočenika...

Na samom kraju pomenutog izveštaja, istraživači su naglasili: „Na kraju bi želeli podvući, da na osnovu nedovoljnih podataka ne bi mogli dati ni približan broj pogubljenih žrtava na području samog logora, jer istražena površina sondi nije dovoljna u odnosu na veliki broj i opseg masovnih grobnica.“

Živanović ponavlja tvrdnju o 700.000 stradalih Srba, 23.000 Jevreja i 80.000 Roma, odnosno 803.000 žrtava u konclogoru Jasenovac! Tvrdi da je u tom logoru usmrćeno 110.000 dece. Najbolji poznavalac te problematike Dragoje Lukić je popisao 19.432 imena stradale dece starosti do 14 godine. (Prema podacima kojima raspolaže Muzej žrtava genocida, u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj stradalo je najmanje 74.981 dete starosti ispod 14 godine.)

Govoreći o odgovornosti Rimokatoličke crkve u zločinima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Živanović pominje broj od 1.371 njenih sveštenika tvrdeći da su direktno učestvovali u zločinima. Doduše, on ne pominje svoj izvor a to su tvrdnje pokojnog Milana Bulajića, ničim utemeljene i dokazane.

I na ovom mestu još malo o Živanoviću. On u jednom intervjuu tvrdi da mu je pričao izvesni Srbin iz Australiji, koji je kao dete bio zatočen u Jasenovcu i prisustvovao zločinu koji je učinio nadbiskup zagrebački Alojzije Stepinac nad nepoznatim detetom. Zna se, međutim, pouzdano da Stepinac tokom svih ratnih godina nije išao dalje od Jastrebarskog, a to je 40 kilometara od Zagreba! Tačno je, međutim, nešto sasvim drugo: u Jasenovcu je pobijeno najmanje pet rimokatoličkih sveštenika prognanih iz Slovenije jer su se zamerili hrvatskim vlastima. Ubijeno je i nekoliko srpskih pravoslavnih sveštenika. Logor u Jasenovcu je u leto 1942, prema izvesnim dokumentima, posetio arhijerej Ruske zagranične crkve Grigorij Maksimovič Germogen, koga je početkom aprila 1942. godine Ante Pavelić postavio za poglavara Hrvatske pravoslavne crkve koju je on, poglavnik, i formirao.

Na godišnjicu proglašenja Nezavisne Države Hrvatske oglasio se i istoričar akademik prof. dr Vasilije Krestić, dobar poznavalac srpsko-hrvatskih odnosa u 19. veku. On je u intervjuu agenciji Srna objavljenom 10. aprila (koji se može lako pronaći na internetu, pa i na ovom sajtu), kad je reč o broju stradalih, osim ostalog, prema novinaru koji je s njim razgovarao, posle konstatacije „da se činjenice o žrtvama NDH u Jasenovcu i bezbrojnim jamama i stratištima nalaze u dokumentima njemačkih oficira, kao i da je ekspertska komisija sastavljena od Hrvata još 1945. godine iznijela podatak da je u Jasenovcu stradalo 500.000 ljudi“, bio izričit: „Tu su brojne jame, stratišta, logori. Imamo tačne popise, koliko ih je ubijeno, nožem, sjekirom... Od 700.000 do milion Srba ubijeno je u NDH“!

Na ovom mestu moram da uglednom akademiku postavim nekoliko pitanja mada znam da on neće na njih odgovoriti: Ko je i kada uradio tačne popise stradalnika? Gde se oni nalaze? Zašto nisu dostupni javnosti? Da li je njegova tvrdnja o tačnom broju „od 700.000 do milion Srba“ proizišla iz dela prethodne rečenice „imamo tačne popise“?

Tvrdim da do današnjeg dana nijedna katedra za Istoriju Jugoslavije, nijedan institut, nijedan arhiv i nijedan muzej nije sastavljao naučno-istraživačke projekte o žrtvama Drugog svetskog rata. Osnovni razlog toga mogao je da bude političke prirode. Danas nema Jugoslavije ni komunističke vlasti. O političkoj podršci takvim projektima u savremenoj Srbiji ne želim da govorim. Oni su prepušteni pojedincima! Tako je, primera radi, 30. septembra 2016. godine Dragan Cvetković iz Muzeja žrtava genocida odbranio doktorsku disertaciju „Gubici pripadnika partizanskog pokreta sa teritorije Jugoslavije 1941–1945“.

Muzej žrtava genocida, u okviru svoje osnovne delatnosti, angažovao je magistra istorijskih nauka Dušana Nikodijevića, radnika Narodne biblioteke Srbije, da istraži sva svedočenja preživelih zatočenika Jasenovca i na osnovu toga sačini naročite tabele sa podacima minimalnih i maksimalnih brojeva stradalnika. Prilikom dogovaranja, shvatajući da izvori te vrste nisu primarni, zaključili smo da je to za početak metodološki ispravan put, prvi korak sa konkretnim činjenicama koje kasnije treba ukrštati sa mnogim podacima iz drugih izvora. No, to je drugi naučno-istraživački projekat!

Prvi deo dogovorenog naučno-istraživačkog projekta gospodina Nikodijevića odnosio se na period avgust–decembar 1941. godine i objavljen je u Godišnjaku za istraživanje genocida (br. 8 za 2016, str. 169–213), i može se pronaći i na sajtu Muzeja žrtava genocida. Drugi deo odnosi se na 1942. godinu, i biće objavljen u novom broju pomenutog časopisa (br. 9 za 2017. godinu, str. 95–117). U radu je istraživanje za preostale ratne godine.

Nikodijevićev rad je prvi korak u metodologiji naučno-istraživačkih projekata. Drugi je pregled sačuvane i dostupne arhivske građe. Sledeći koraci pripadaju statističarima, demografima... A tek onda možemo da govorimo o približnim brojevima stradalih jer tačne brojeve nikada i niko neće utvrditi!

Na kraju mali, iskreni savet Živanoviću, Krestiću i njima sličnim: Ostavite se priča o temama kojima se niste bavili u proteklih više od pola veka, jer ćete svojim rečima naneti samo još više štete. Prepustite to onima kojima je to struka i obaveza, a takvih, verujte mi, ima među mlađim i školovanim Srbima!