Melting point Bosne i Hercegovine

Kroz ovu analizu ćemo se ukratko osvrnuti na istoriju dejtonske i postdejtonske BiH, visokim predstavnicima, prenosu nadležnosti i ostalim dešavanjima koja su neminovno dovela do nečega što se u modernoj političkoj teoriji naziva melting point (eng. „tačka ključanja“). Kako bi došli do sadašnjosti, moramo se osvrnuti na dalju prošlost, tačnije tačku ključanja do koje su doveli događaji u tadašnjoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji početkom sedamdesetih godina dvadesetog vijeka. Mišljenja smo da su iskustva SFRJ u komparativnom smislu gotovo identična iskušenjima kroz koje prolazi današnja Bosna i Hercegovina, rukovodeći se latinskom historia est magistra vitae a uvažavajući i ondašnje i sadašnje političke prilike u kojima, složićete se, postoji određeni osjećaj deja vu.

Ne želeći da se upuštamo u detaljnu analizu tadašnjih političkih prilika jer polazimo od pretpostavke da su manje-više svi upućeni u tendencije koje su tada vladale u mikronacionalnim krugovima samoupravne socijalističke zajednice. Želja za kulturnom, pa i nacionalnom autonomijom su kod jednih izazivali osjećaj preporoda dok su kod drugih podsjećala na ne tako davna vremena Drugog svjetskog rata i genocida. Da bi se spriječila daljnja erozija bratstva i jedinstva nikada zbratimljenih i ujedinjenih naroda, Josip Broz je i tu igru odigrao mudro. Za Srbe je njegov obračun sa vrhuškom SK Hrvatske značio gušenje otvorene pobune, dok je Ustav iz 1974. godine uvažio sve zahtjeve Dapčević-Kučareve i Tripala pa ih čak u neku ruku ohrabrio istovremeno utirući put za samoopredjeljenje do odcjepljenja (preambula Ustava SFRJ, čl. I). Međutim, dobro odigrana partija šaha nije isto što i mat već samo puka rokada, što se nepunih dvadeset godina kasnije i pokazalo. Zalaganje Josipa Broza za novi Ustav je predstavljalo svojevrsno guranje glave u pijesak pred narastajuće secesionističke težnje sa jedne, i želje za majorizacijom i unitarizacijom, ili ono bar sprovođenje ideje „Svi Srbi u jednoj državi“ sa druge strane. No, privid ekonomskog blagostanja je širu jugoslovensku javnost privremeno udaljio od nadolazeće agonije, a drugu Brozu obezbjedio lagodne posljednje godine života. Pokušaji Ante Markovića da naprečac izvrši ekonomske i društvene reforme su došli kasno, takoreći u suton jedne utopijske ideje koja se zvala Jugoslavija. 1974. godina je dala formalnopravni paravan za nastupajuće tragične događaje.

Trenutna situacija u jedinoj multinacionalnoj i konstitutivno tronarodnoj bivšoj socijalističkoj, a danas samo Bosni i Hercegovini je upravo politički melting point.

Formalno i premijerno etablirana 25. novembra 1943. godine, kao državotvorna zajednica ograničenog suvereniteta egzistirala je do usvajanja Ustava 1974. godine kada i zvanično dobija epitet države – federalne jedinice unutar SFRJ. Životno iskušenje doživljava raspadom federacije u čijem je sastavu bila, te se o referendumu od 1. marta 1992. godine svakako ne može govoriti kao datumu „ponovnog rađanja“ BiH kao nezavisne i suverene republike. Iako je ostvarila međunarodni subjektivitet priznanjem i članstvom u OUN, pokušaj ostvarivanja unutrašnjeg legaliteta je rezultirao krvavim trogodišnjim građanskim ratom.

Bosna i Hercegovina svoje de iure i de facto bivstvovanje duguje Opštem okvirnom sporazumu za mir u Bosni i Hercegovini. Dve državotnovorne strukture, kasnije nazvane entitetima su potpisima na Sporazum pristale da ratom stečeni dio suvereniteta ugrade u budući Ustav, odnosno Aneks 4. Tri zaraćene strane su pristale na određene ustupke kako bi, računajući na vremenski faktor, svoje ciljeve ostvarile političkim sredstvima. Srbi su dobili institucionalni i autonomni okvir (Republiku Srpsku) pristajući na ponovni suživot u okviru labave Bosne i Hercegovine, a dogovoreno u prvim poratnim godinama nisu i sprovodili u djelo. Bošnjaci su uspjeli, bar formalno, spriječiti raspad države koju su oduvijek smatrali svojom matičnom, računajući da će priroda, putem eksplozivnog nataliteta odraditi svoje i mehanizme odlučivanja vratiti na princip jedan čovjek, jedan glas. Hrvati su računali na Vašingtonski sporazum kojim je uspostavljena Federacija BiH, a koji im je garantovao konfederalne odnose sa matičnom Hrvatskom. Četvrti faktor, međunarodna zajednica, je šansu za opstanak BiH vidjela u pristupanju Evropskoj uniji sa mišlju da će unapređenje životnog standarda i osjećaj ekonomske blagodeti vremenom izbrisati tri istorije, tri jezika i tri nacionalna identiteta. Povlačeći paralele sa 1974., osjećaj je da su tri domicilna faktora prisutna u kontinuitetu a da je ulogu vrhovnog arbitra umjesto nekadašnjeg maršala preuzela međunarodna zajednica.

Brzopletost međunarodne zajednice 1992. godine i neuvažavanje istorijskih konteksta pri priznavanju BiH kao nezavisne države se ponovo pokazala četrnaest godina po okončanju ratnih sukoba. Sve „reforme“ u cilju jačanja državnih organa, nametanja zakona i odluka od strane OHR-a, smjene političkih funkcionera pa čak i predsjednika Republike Srpske očigledno nisu dali rezultate. Prelazak iz „dejtonske“ u „briselsku“ fazu je za rezultat imao, pored nametanja dodatnih ciljeva i uslova (od kojih svakako kao primjer neuspješnosti i projekcije političke sile od strane međunarodnih gubernatora treba spomenuti i tzv. reformu policije iz 2005. godine), i temu potrebe prisustva samog OHR-a, kao instituta Opšteg okvirnog sporazuma zaduženog za tumačenje i nadgledanja sprovođenja dejtonskog dogovora. Naime, Evropska unija, kao preduslov svih uslova zahtjeva i funkcionalnu državnu strukturu, što per se podrazumijeva i odgovornost lokalnih vlasti za napredak države pristupnice na evropskom putu.

U kominikeima Savjeta za implementaciju mira (PIC) često se kao glavni krivac za neuspješne reforme navodila Republika Srpska. Iako je ovaj entitet proteklih godina učinio mnoge ustupke kako bi BiH zaživjela „u duhu“ Dejtona (prenos nadležnosti koje su joj Ustavom BiH zagarantovane), novi uslovi, često osmišljeni u sarajevskoj političkoj kuhinji a oficijelno nametani od strane EU preko OHR-a, pogotovo za vrijeme čuvenog Pedija Ešdauna, su dodatno otežavali njen ustavnopravni položaj. Početkom 2006. godine, Republika Srpska je bila u stanju privrednog kolapsa i socijalnog bunta sa izvjesnim gubitkom Ministarstva unutrašnjih poslova i policije.

Dolaskom Vlade Milorada Dodika u aprilu 2006. i rezultatima opštih izbora iz oktobra iste godine po kojima je njegov Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) osvojio gotovo natpolovičnu većinu na entitetskom nivou, Republika Srpska iz stanja opšte agonije prelazi u ofanzivno djelovanje. Kao iskusan političar i ekonomista, Dodik je koncept ekonomskog razvoja postavio kao preduslov jačanju političkog uticaja Republike Srpske. Uspješni privatizacioni projekti, povećanje plata budžetskim korisnicima, smanjenje javne potrošnje, privlačenje ino investicija, neopterećenost ratnom hipotekom a sve to uz izražen nacionalni program su za kratko vrijeme poslali jasne signale Sarajevu i OHR-u da je „briselska“ faza uistinu i zaživjela. Postalo je jasno da je vrijeme nametanja odluka prošlo, te da se na Republiku Srpsku mora gledati kao na ravnopravnog partnera u procesima odlučivanja o budućnosti BiH.

Istovremeno, Federacija BiH se suočava sa izraženim zahtjevima hrvatskog političkog miljea za većom kulturnom i izvršnom autonomijom. Potreba za političkom inkluzijom Hrvata, kao naroda koji je i procentualno malobrojan, te vaskrsnućem ekstremnih bošnjačkih političkih ideja oličenih u Harisu Silajdžiću i njegovim „sto-posto BiH“ programom koji negira postojanje entiteta i zahtijeva restituciju u obliku Republike BiH iz 1992. godine, dovode do iniciranja opšteg političkog dogovora lokalnih lidera. Takav dogovor bi trebao sadržati rješenja kako bi se ispunili uslovi i ciljevi koje je EU postavila pred BiH, ali i dugoročno osigurati mir i stabilnost kroz proces tzv. ustavne reforme.

Kako bi se ograničila politička moć Republike Srpske, u trenucima određenog međunarodnog diplomatskog vakuuma i nezainteresovanosti zajednice za dešavanja u BiH, dio OHR-ovog establišmenta u saradnji sa sarajevskim unitaristima pribjegava testiranom receptu disciplinovanja političkih zvaničnika. Detalj na koji se nije računalo je izvjesna promjena kursa i odnosa snaga u krovnim međunarodnim institucijama zaduženih za BiH, te oprobani zakulisni trikovi u vidu montiranih krivičnih procesa ovaj put, i prije nego su operacionalizovani, doživljavaju svoj krah. Javni skandal vezan za podizanje krivične prijave protiv premijera Milorada Dodika, nelegalan način dostavljanja dokumentacije od strane Agencije za istrage i zaštitu (SIPA) Tužilaštvu BiH te dokazana ujdurma određenih krugova protiv Republike Srpske kreirali su melting point koja prijeti da proključa i stvori nesagledive posljedice.

Sa premijerom Republike Srpske, Miloradom Dodikom, ovovremenski međunarodni maršal se pokušava obračunati istom metodom kao i svojevremeno Josip Broz sa vođama MASPOK-a ili srpskim neoliberalnim krugom. Pošto se nacionalna pripadnost više ne smatra smrtnim grijehom (bar ne smrtnim, prim. aut.), potreban je okvir koji egzistencijalno ugroženo i osiromašeno BiH društvo zgražava – kriminal i neosnovano bogaćenje. Slučajevi Jelavić, Šarović i Čović su samo neki od šablonskih primjera kako međunarodna zajednica pokušava zadržati status quo, održavajući BiH na životu uz svesrdnu asistenciju sarajevskog političkog miljea. Pokušaj kreiranja „slučaja Dodik“ će vjerovatno biti i posljednji takav slučaj.

Na kraju, ostaje pitanje kako smiriti uzavrele strasti i vratiti BiH na evropski put? Koji je modus vivendi opstanka Bosne i Hercegovine u novonastaloj situaciji i može li nam tu pomoći iskustvo SFRJ iz 1974.? Da li će i međunarodna zajednica igrati maršalovu igru i tako produžiti agoniju?