Mitovi o 27. martu

Kraljevina Jugoslavija je 25. marta 1941. pristupila Trojnom paktu. Odluka vlade Cvetković-Maček nije bila nimalo neobična i neočekivana. Nemačka je do tog vremena uspela da pokori, umiri ili na svoju stranu privuče čitavu kontinentalnu Evropu. Austrija i Čehoslovačka pale su bez većeg angažovanja nemačke vojske.

Poljska i njena zaštitnica Francuska osvojene su posle kratke i brutalne kampanje bez presedana u ranijoj istoriji. Pokorene su Belgija, Holandija, Danska i Norveška. Neutralne evropske zemlje uglavnom su bile naklonjene Silama osovine. Nemački rajh gospodario je Evropom. Njegovi saveznici bili su Italija, Japan, Finska, Mađarska, Rumunija, Bugarska...

Italija je anektirala Albaniju, a upravo marta 1941. godine spremao se konačni napad nemačkih i italijanskih trupa na Grčku.

Sovjetski Savez, doskorašnji arhineprijatelj, bio je nemački partner u podeli istočne Evrope. Velika Britanija je bila izolovana i podvrgnuta svakodnevnim bombardovanjima. SAD su stajale po strani, naizgled nezainteresovane. Jugoslavija se nalazila u neodrživom položaju.

Okruživali su je nemački saveznici, većinom stari neprijatelji: Italija, Nemačka (bivša Austrija), Mađarska, Rumunija, Bugarska, italijanska Albanija. Grčka je i sama uporno vodila sve beznadniji rat. Jugoslovenska monarhija je pri tom bila nestabilna, na pola puta ustavne reforme, nacionalno i socijalno podeljena, ekonomski upućena na Nemačku i zavisna od nje.

Nemačka je žurila da osvajanjem Grčke i uključivanjem Jugoslavije obezbedi svoj uticaj na Balkanu. Balkanske sirovine smatrane su neophodnim za uspeh daljih ratnih planova Osovine. Spremajući se za rat sa Sovjetskim Savezom Nemačka je nastojala da brzo reši sva ranije otvorena pitanja. Zato je Kraljevini Jugoslaviji data malo bolja ponuda nego pojedinim njenim susedima. Garantovan joj je integritet i nije joj nametnuta obaveza da daje trupe kao saveznik Osovine. Stavljeno joj je u izgled čak i da u budućnosti svojoj teritoriji pripoji strateški važan Solun.

Samo dva dana pošto je u bečkom dvorcu Belvedere šef jugoslovenske diplomatije potpisao pakt s Nemačkom, u Beogradu je izvršen puč. Oficiri su preuzeli vlast, stvorena je nova vlada. Iako je narod podržao raskid pakta, nova vlast je pokušala da pregovara sa Silama osovine. Svega deset dana kasnije Jugoslavija je napadnuta, poražena i raskomadana u ratu koji je trajao tek dvanaest dana.

Događaji od 27. marta 1941. godine višestruko su mitologizovani. Pre svega stvorena je fama o značajnom učešću Komunističke partije u ovim događajima. Ove tvrdnje su opovrgnute još za vreme postojanja socijalističke Jugoslavije. Zatim, stvorena je i predstava o tome da je zbog napada na Jugoslaviju kasnio plan „Barbarosa” i agresija na Sovjetski Savez. Zbog kašnjenja su se, navodno, najvažnije bitke iz 1941. odigrale tokom decembra, u vreme duboke zime. Tako je, tvrdili su zagovornici ove teze, Jugoslavija nehotice značajno doprinela svetskoj pobedi nad nacizmom. Treba, međutim, reći da je napad na Sovjetski Savez ionako kasnio i da je do neuspeha došlo pre svega zbog strateških grešaka u njegovom planiranju, što domaća i svetska istoriografija većinski već decenijama prihvataju (videti kod I. Keršoa i S. K. Pavlovića). Konačno, česte su i tvrdnje prema kojima je odluka o raskidu pakta bila pogrešna, pa je zbog nje Jugoslavija uvučena u rat i pretrpela brojna stradanja. Naravno, i ove tvrdnje su preterane. Stradanje Rumuna i komadanje njihove države pokazuje da se Hitlerovoj Nemačkoj nije moglo verovati. Istina je da bi naša vojska ostala u zemlji čime bi ustaški genocid, sama uspostava takve NDH i komunistička revolucija bili veoma otežani.

Naravno, ostaće zauvek otvoreno i pitanje: da li bi bilo ispravno podržati ratna i politička nastojanja najmračnije ideologije i vojnog saveza u istoriji čovečanstva? U svakom slučaju, svi oni koji s pravom ukazuju na uticaj britanske obaveštajne službe na oficire koji su izveli puč zaboravljaju na opšta antifašistička osećanja u srpskom narodu. Zanemaruju takođe i danas potpuno poznata srbofobna osećanja vođe nemačkog Rajha, Adolfa Hitlera.