Tamara Milenković Kerković: Uslovima Ministarstva i Nacrtom prostornog plana ugrožena polovina niških vodoizvorišta - pored Studene ugrožen i Moravski vodovod, na Toponičkoj reci ucrtane četiri MHE

Nacrt Prostornog plana grada Niša, na osnovu uslova Ministarstva rudarstva i energetike iz 2022.god. uvodi polja istražnih radova za geološka istraživanja i rudarenje u DVA OD ČETIRI NIŠKA VODOZAHVATA – „ Studenu“ i „Moravski vodovod“ i na brojnim autonomnim seoskim vodovodima. Za obe lokacije na brdima oko Niša „Studena“ i „Kopajska reka“ istražno pravo dobila je 2021.god. kompanija Edelvajs Mineral Eksplorejšn, a koju je akvizicijom preuzela multinacionalna kompanija Apolo Mineral Ltd..

Prema pozitivnom srpskom Zakonu o rudarstvu i geološkim istraživanjimakompanija koja preuzme istražno pravo od prethodnog nosioca istražnog prava, ne mora da ispuni nikakve posebne uslove ni odobrenja, osim izdate menice i plaćenih taksi, bez ikakvih potvrda o kredibilnosti i poslovnoj prošlosti kompanije. Zaštitu javnog interesa ne vrše ni Zakon o rudarenju, a ni Zakon o zaštiti životne sredine jer ne poznaju tzv. pretpostavljenu odgovornost za štetu nosioca istražnog prava, već bi za moguće ekološke akcidente, uništenje prirode, vode ili stena u podzemnim delovima vodoizvorišta njihova odgovornost morala da se dokazuje po opštim principima obligacionog prava.

Iako je najveća pažnja javnosti usmerena na ugroženost „ranjivog“ a najkvalitetnijeg niškog vodoizvorišta „Studena“, gde voda izvire iz osetljivih karstnih stena, na kome Nacrt Prostornog plana uvodi polja istražnih radova za geološka iskopavanja i rudarenje u sva tri polja sanitarne zaštite, a predviđa ucrtana polja i u blizini vodoizvorišta (slika 1) , ovaj je Nacrt Plana ucrtao polja istražnih radova i kraj „Moravskog vodovodnog sistema“ sa njegovim izvorištima Toplik i Pešter, i to u široj zoni sanitarne zaštite na severnom obodu grada Niša (slika 2). Ovo istražno polje je u Planu ucrtano između sela Kopajkošara, Kravlje, Cerje, Kamenica. Gornji Matejevac, Jasenovik, Vrelo i Grbavče, na teritoriji opština Crveni Krst i Pantelej, na prostoru koji je prepun izvorišta podzemnih i toplih, lekovitih voda, postojećih ili planiranih rezervoara za vodu, kao i u prostorima izuzetnih prirodnih odlika, kao i istorijskih znamenistosti.

Da se radi o kompleksnom udaru na bogate niške rezerve zdrave pijaće vode, pokazuje i to da su uslovima Ministarstva, koji su preslikani u Nacrt Prostornog plana, pored dva niška vodizvorišta, u severnom delu Niša , ucrtanim istražnim poljima ugroženi i autonomni seoski vodovodi, kao i područja neposredne sanitarne zaštite, na Toponičkoj reci. Između Banje Topilo i izletišta „Vidrište“ krajsela Miljkovca, u zoni neposredne sanitarne zaštite,  ucrtane su i četiri mini-hidrolektrane, a na području rezervoara „Pećina„ blizu Cerja, predviđeno je istražno rudarsko polje. Gradska opština Crveni Krst , a posebno deo oko sela Miljkovac raspolaže izuzetnim potencijalima za razvoj turizma, kao i banjskog i seoskog turizma, ostaci srednjevekovne kule Železnik, očuvan biodiverzitet, biljni i životinjski svet, kao i potencijali Banje Vidrište i Banje Topilo, sa Bisernom pećinom i podzemnim vodama, a koje se nalaze na širem polju sanitarne zaštite, dok je selo Miljkovac u zoni neposredne sanitarne zaštite. Mini hidroelektrane bi u potpunosti devastirale ovo, za turizam i razvoj ovog dela niške opštine Crveni Krst najznačajnije područje. Pored toga, sela u zoni predviđenoj za MHE, koje se snabdevaju autonomnim seoskim vododvodima ugrožena su kako istražnim poljima rudnika , tako i predviđenim MHE, pa bi i tako otežano snabdevanje vodom stanovnika sela Kamenica i Malča ovim rešenjima bilo još ugroženije.

Zbog ovog flagrantnog kršenja prava građana na zdravu pijaću vodu, izvesnog uništenja prirode i predela sa posebnim odlikama, ali i specijalnog rezervata prirode „Suva planina“ zbog planiranja potencijalnih rudnika po obodima Niša, u svoje i u ime udruženja „Nišlije da se pitaju“ uputila sam sledeće primedbe na Nacrt Prostornog plana grada Niša sa zahtevima:

- Uklanjanje iz Prostornog plana u potpunosti šrafiranih polja kojima se označavaju istražna polja, kako u zonama sanitarne zaštite , tako i na bilo kojoj razdaljini od vodoizvorišta „Studena“ – nikakvog rudnika pored „Studene „ ne sme biti,

- Uklanjanje šrafiranih polja koja označavaju istražna polja sa područja šire zone sanitarne zaštite Moravskog vodovoda, njegovih izvora Toplik i Pešter i autonomnih seoskih vodovoda na opštinama Crveni Krst i Pantelej, u selima Cerje, Leskovik Kravlje, Kamenica. Gornji Matejevac, Jasenovik, Vrelo i Grbavče, a odnose se na istražno polje „Kopajska reka“. 

-  Brisati iz Nacrta Prostornog plana sve četiri MHE sa Toponičke reke – obavezna zaštita prirodnih potencijala Miljkovca i Banje Topilo,

- Ukidanje „mešovite namene“ iz svih budućih prostornih planova , i vraćanje na „javne i ostale namene „

- Na osnovu izuzetno loših nalaza iz Izveštaja o strateškoj proceni uticaja Prostornog plana grada Niša na zaštitu životne sredine i Izveštaja DRI o planiranoj zelenoj infrastrukturi u gradu Nišu iz decembra 2024.god. , na svakoj gradskoj opštini isplanirati po jednu gradsku šumu, kao i zaštitini šumski pojas oko Niša, a za opštinu Palilula , koja nema nijedan gradski park, gradsku šumu isplanirati, umesto stambenog naselja, na postojećoj zelenoj površini i šumi nad Starom ciglanom.

Pozivamo sve građane Niša da u subotu 13.decembra u 11 s u Oficirskom domu pokažu da voda, vazduh i prirodni dragulji Niša moraju da se odbrane.